In 2002 kreeg Nederland een nieuwe particuliere school die al snel de koppen van alle kranten haalde. Op Iederwijs konden kinderen namelijk zelf kiezen wat, wanneer en hoe ze wilden leren. Nog nooit had de Onderwijsinspectie zo’n radicaal onderwijsconcept voor basis- en voortgezet onderwijs gezien. Nooit eerder waren er bedrijven die de salarissen van leerkrachten betaalden uit sympathie voor een onderwijsconcept. Uit het hele land stroomden belangstellende ouders en onderwijsvernieuwers toe, terwijl sommigen een verslag door iemand laten schrijven over de ontwikkelingen rondom de Iederwijs-scholen. Als paddenstoelen schoten de Iederwijs-scholen overal uit de grond. Maar politiek Den Haag besloot de vrijheid van de Iederwijs-scholen aan banden te leggen, onder meer door de Leerplichtwet te wijzigen. De Onderwijsinspectie kreeg de opdracht de ‘veredelde speeltuinen’, waar kinderen volgens critici niks zouden leren, in het gareel te laten lopen.

Ruim tien jaar duurde het gevecht om het bestaan van Iederwijs. Moegestreden door de groeiende overheidsbemoeienis en rechtszaken, kritiek in de media, afhakende ouders en financiers moesten de scholen uiteindelijk stoppen of verder gaan onder een andere naam.

De Gelukkige School is de reconstructie van een 21ste eeuwse strijd om de grondwettelijke vrijheid van onderwijs. Astrid Schutte vertelt het verhaal van drie leerkrachten en één zakenvrouw die vochten voor het ideaal van een school waar het kind écht centraal staat. Oud-leerlingen laat ze terugblikken op de school en de rol die deze speelde in hun verdere leven.

‘Astrid Schutte is erin geslaagd een meeslepend verhaal te schrijven over de opkomst en neergang van Iederwijs waarin ze recht doet aan de perspectieven van alle betrokkenen.’
Prof. Dr. Eddie Denessen, bijzonder hoogleraar sociaal-culturele achtergronden en docent onderwijswetenschappen

‘Het onbegrip en zelfs de agressie die deze onderwijshervormers soms ten deel viel, verbazen me nog steeds.’
Prof. Dr. Rob Martens, hoogleraar onderwijswetenschappen

‘Dit boek doet verslag van een heldentocht in Nederlands onderwijsland.’
Emeritus hoogleraar orthopedagogiek Luc Stevens

‘Het avontuur van de Iederwijs-scholen dat Astrid Schutte in een mooie stijl beschrijft, laat zien hoe fundamenteel en springlevend vrijheid van onderwijs na 100 jaar nog steeds is.’
Prof. Mr. Paul Zoontjens, hoogleraar onderwijsrecht

‘Leest als een spannend boek.’
Carola Schoor, oud-hoofdredacteur Didactief

Tijdlijn

1998
Bas Rosenbrand en Eefke Eijgenstein ontmoeten elkaar op basisschool De Klim in Utrecht. Bas had besloten zich te wijden aan een onderwijssysteem dat meer uitging van de interesses van kinderen, terwijl het al langer de droom van Eefke was om een eigen school op te zetten. Dit leidde tot de vorming van een werkgroep rondom het gedachtegoed van Reggio Emilia, met ook Doreen Rambags en Wilma Wolters.

1999
Doreen Rambags zegt in de zaal tegen Loek Hermans (toenmalig minister van onderwijs): “Ik ben het zat. Onderwijsvernieuwing gaat veel te langzaam, ik ga zelf een school opzetten.” Eefke, Bas en Wilma sluiten zich bij haar aan. Er ontstaat een landelijk netwerk van mensen van verschillende initiatieven rondom onderwijsvernieuwing. Het idee van “Basis-Anderwijs” krijgt gestalte, wat later wordt gewijzigd naar “Iederwijs”.

2000
Bas en Eefke doen ervaring op met nieuwe werkvormen in hun eigen klassen, terwijl Doreen en Wilma zich om persoonlijke redenen terugtrekken. Er ontstaat een landelijk netwerk van mensen van verschillende initiatieven rondom onderwijsvernieuwing. De naam wordt veranderd naar Iederwijs.

2001
Jochem van der Padt sluit zich aan vanuit enthousiasme voor het idee. Bas gaat werken bij het Centrum voor Creatief Leren in Sterksel, een school voor hoogbegaafde kinderen. Er worden verschillende locaties bezocht als mogelijke locatie voor een gebouw, waarbij uiteindelijk een geschikt gebouw wordt gevonden in Schoonhoven.

2002
Yolanda heeft sponsors gevonden. De eerste uitprobeerdagen met kinderen en begeleiders vinden plaats, waarbij een aantal vrijwilligers zich aansluiten. Op 1 februari 2002 opent Iederwijs Schoonhoven haar deuren, wat al snel de aandacht trekt in de media. De school groeit snel en wordt goedgekeurd door inspectie.

2003
Een andere school vraagt of zij ook de naam ‘Iederwijs’ mogen dragen, wat na lang overleg wordt goedgekeurd. Een tweede Iederwijsschool opent haar deuren: De Ruimte in Soest. Er ontstaat meer interesse en er worden landelijke Iederwijsdagen georganiseerd. De oprichting van Stichting Iederwijs Nederland vindt plaats.

2004
Iederwijs Schoonhoven verhuist naar een groter gebouw in Lopik en groeit door naar vijfenveertig kinderen en tieners. Er wordt een Iederwijskader ontwikkeld voor inspectie, maar dit wordt uiteindelijk niet officieel in gebruik genomen. De oprichting van een Iederwijspabo en diverse workshops en lezingen vinden plaats.

2005
De berichtgeving in de media over Iederwijs wordt kritischer en negatiever. In de politiek wordt Iederwijs bekritiseerd en bestempeld als een ‘veredelde speeltuin’. De laatste school met de naam Iederwijs, Wonderwijs, sluit haar deuren.

De mythe dat alle Iederwijsscholen zijn afgekeurd, heeft geleid tot een negatieve beeldvorming rondom Iederwijs. Hoewel het waar is dat een aanzienlijk aantal scholen niet voldeed aan de wettelijke vereisten, is het belangrijk om te benadrukken dat de andere helft wel goed werd gekeurd. Het concept van Iederwijs zelf werd niet afgekeurd; de inspectie had juist oprechte belangstelling voor de ontwikkeling ervan en er vond intensief overleg plaats op landelijk niveau.

Een andere mythe is dat Iederwijs niet gelukt is. Hoewel sommigen dit beweren, was Iederwijs zeven jaar lang succesvol en bood het een unieke vorm van onderwijs die aansloot bij de behoeften van kinderen en begeleiders. Het feit dat de school niet meer bestaat, betekent niet automatisch dat het een mislukking was. Er zijn waardevolle lessen geleerd en ervaringen opgedaan die nog steeds relevant zijn.

Daarnaast bestaat de mythe dat alle Iederwijsscholen hetzelfde zijn. In werkelijkheid werden Iederwijs-scholen op verschillende manieren geïnterpreteerd en vormgegeven, waardoor er grote verschillen tussen de scholen ontstonden. Dit leidde tot verwarring en misvattingen over wat Iederwijs precies inhield.

Een andere mythe is dat het zijn van een begeleider op Iederwijs weinig voorstelt. Integendeel, het begeleiden van kinderen op Iederwijs was een uitdagende taak die veel vaardigheden en betrokkenheid vereiste. Begeleiders moesten actief luisteren, conflicten bemiddelen, grenzen stellen en een breed scala aan andere vaardigheden beheersen om effectief te kunnen functioneren.

Er bestaat ook de mythe dat alles uit de kinderen moest komen op Iederwijs. Hoewel zelfsturing en eigen initiatief belangrijke aspecten waren, werd er wel degelijk structuur en begeleiding geboden om ervoor te zorgen dat kinderen zich optimaal konden ontwikkelen. Er werden verschillende activiteiten en lessen aangeboden, waarbij rekening werd gehouden met de individuele behoeften en interesses van de kinderen.

Tot slot is er de mythe dat Iederwijs perfect was. Hoewel het concept veelbelovend was en belangrijke voordelen bood, was het niet perfect en waren er uitdagingen en tekortkomingen. Het was een continu proces van leren en bijsturen, waarbij werd gezocht naar manieren om het onderwijs nog effectiever te maken en beter aan te laten sluiten bij de behoeften van de kinderen.

Waarom de weerstand

We hebben veel steun gekregen van verschillende kanten, maar er waren ook mensen fel tegen. Waar kwam deze weerstand vandaan? Een aantal perspectieven:

Het is het gebruikelijke verloop van een innovatieproces. Als je iets nieuws begint, kun je rekenen op weerstand. Je doet iets wat anders is.

Deze innovatiecurve was toen nog niet zo bekend:

Innovatie begint aan de voorkant. Daar worden nieuwe gebieden verkend en wordt op kleine schaal uitgeprobeerd wat voor het systeem als geheel van waarde kan zijn.

Uitproberen is al doende leren, omdat je nieuw terrein aan het verkennen bent. Dat gaat met vallen en opstaan. Als je gewend bent om te keuren of iets wel of niet goed is, dan is iets nieuws al snel niet goed. Er wordt alleen gekeken naar succes, en niet naar het proces en wat ervan geleerd kan worden.

Iedere groep binnen het systeem heeft kwaliteiten. Innovatie is belangrijk voor het systeem, net als een stabieler midden of mensen die belangrijke waarden willen bewaren en daarom kritisch zijn op veranderingen. Je hebt de verschillende houdingen nodig. Als je dat van elkaar kunt zien en waarderen, kun je samen bouwen. Dat werkt beter dan vingerwijzen of ervoor zorgen dat iedereen moet doen wat de meerderheid normaal vindt. Dan leer je niets.

De weerstand komt vanuit een ander paradigma. Als voor jou het halen van doelen en het leren van kennis het meest belangrijk is, dan is Iederwijs niet de beste school.

Als voor jou belangrijk is dat je eigen keuzes maakt en dat je over jezelf leert en al doende leert en bijstelt, dan kan Iederwijs een mooie mogelijkheid zijn. Je kijkt vanuit een ander kader.

Je kunt gaan discussiëren over wie er gelijk heeft, of je kunt kijken vanuit welk kader je jouw keuzes maakt.

Het gesprek over Iederwijs werd een ideologische discussie. De discussie over Iederwijs werd vanuit standpunten gevoerd, en niet vanuit een houding van: ‘Wat kunnen we van elkaar leren?’ Het uitgangspunt dat ‘ieder kind dat leert wat het wil, wanneer het wil, hoe het wil en met wie het wil’ droeg daar aan bij.

Dat uitgangspunt werd door sommigen als absoluut neergezet en sterk verdedigd, terwijl we tegelijkertijd leerden dat dit niet zomaar en voor ieder kind vanzelfsprekend is. Er moet aan bepaalde voorwaarden voldaan worden.

Tegenstanders richtten zich op wat er niet goed zou zijn aan Iederwijs, maar er werd in de discussie lang niet altijd erkend wat er niet of niet meer werkte aan het klassikale systeem, of hoe kinderen dat zelf beleefden. In de discussie werden beide kanten geïdealiseerd.

We hadden niet de intentie om een ideologie te zijn. Integendeel. Het idee van Iederwijs was juist om samen open te kunnen onderzoeken. We konden verschillende standpunten naast elkaar laten bestaan, op zoek gaan naar de onderliggende intenties om op die manier te leren en tot werkelijke oplossingen te komen. Daarom heette het ook ‘Iederwijs’.

Het beeld dat een Iederwijzer niets hoeft te kunnen, klopte niet met onze praktijk. Het is niet wat wij vertelden, het is wel hoe het soms geïnterpreteerd werd.

Opvallend genoeg hadden Pabo-studenten over het algemeen de meeste weerstand tegen de ideeën van Iederwijs. Zij werden op drie manieren geraakt: hun eigen schooltijd, de opzet van hun huidige opleiding en het beeld van hun toekomstige werk.

De landelijke beweging groeide enorm snel. Het begon met een schooltje, het werd onverwacht een landelijke beweging. Het groeide enorm snel. Sommige mensen zeiden: “Het is niet meer te stoppen.” “De dijken breken door.”

Als iets zo snel groeit, dan is weerstand een te verwachten reactie. En deels een gezonde reactie. Als iets te snel gaat, kun je niet meebewegen. Je hebt nog geen zicht op een alternatief. Tegelijk heeft een systeem de neiging zichzelf in stand te houden, ook als het al heeft afgedaan en niet meer past bij deze tijd. En het onderwijssysteem is daarin enorm hardnekkig.

Het leek alsof Iederwijs heel groot was. Relatief gezien was Iederwijs heel klein. Toen Iederwijs als beweging op zijn grootst was, zaten er naar grove schatting zo’n 300 kinderen op een Iederwijsschool. Er zaten in 2005 zo’n 2.500.000 kinderen en tieners in Nederland op een school. Dat is ongeveer 1 Iederwijskind op de 8000 kinderen (= 0.0125%) of 1 kind per 32 scholen.

De reactie op Iederwijs was meer een emotionele dan een rationele reactie.

Het idee dat Iederwijs voor alle kinderen is, was voor sommigen bedreigend. Dat betekent dat Iederwijs ook voor jouw kind zou zijn, en lang niet iedereen zag zijn of haar kind functioneren op een Iederwijsschool.

In de praktijk was Iederwijs niet voor alle kinderen. Sommige kinderen bloeiden op. Voor sommigen is het een redding geweest. Zij konden zich niet vinden in het bestaande systeem. Anderen waren er een kortere tijd om bij zichzelf te komen en van daaruit opnieuw keuzes te maken. Soms kozen ze daarna voor een meer traditionele school. Sommigen hebben alle jaren dat de school bestond op Iederwijs doorgebracht.

Als een kind voor een andere school koos, was dat voor ons geen falen. We hadden geboden wat we konden bieden. Dat was waardevol gebleken. Daarna werden andere keuzes gemaakt.

We begonnen bij de relatie. In de eerste periode bouwden we aan de cultuur van de school, waarbij iedereen leerde om aan te geven wat hij nodig had, waar persoonlijke grenzen lagen en zichzelf in te brengen. Een kind verwoordde dit treffend: “Ik ga eerst leren alleen te spelen, anders doe ik alleen wat de anderen willen.” Niemand wil gezien worden als een object dat veranderd kan of moet worden. Mensen willen veranderen, maar niet veranderd worden. Als begeleider was het essentieel om een goede relatie met het kind op te bouwen, zodat samen kon worden gekeken naar wat er nodig was. Het vroeg om een hoge mate van sensitiviteit, zelfinzicht, authenticiteit en openheid.

Het begeleiden van meerdere kinderen door meerdere mensen was een effectieve aanpak. Met meerdere mensen konden we elkaar aanvullen en afwisselen, waardoor het aanbod voor kinderen veel ruimer was. Bovendien deelden we teleurstellingen, successen en leerprocessen, waardoor het werk waardevoller en lichter werd.

Een schoolleiding en organisatie van meerdere mensen bleek een grote kracht. Met een team van drie schoolleiders en andere begeleiders konden we elkaars kwaliteiten aanvullen en zo een rijke organisatie vormen. Een organisatie met slechts één schoolleider kan beperkend zijn, omdat niemand alle kwaliteiten in huis heeft. Met elkaar konden we een breed scala aan taken en verantwoordelijkheden dragen.

Het nemen van de tijd om te onderzoeken was een belangrijk aspect. In plaats van direct genoegen te nemen met de eerste oplossing, namen we de tijd om te kijken wat de beste oplossing was. Dit vereiste het vermogen om niet direct mee te gaan met druk, maar juist te onderzoeken wat de oorzaak van die druk was. Deze benadering gold zowel voor volwassenen als voor kinderen, waarbij het belangrijk was om ruimte te geven voor ervaring en reflectie.

We namen niets als vanzelfsprekend aan en probeerden alles uit door het zelf te ervaren. Door te experimenteren en situaties uit te spelen, konden we meer inzicht verkrijgen dan door urenlang praten. Deze praktische benadering leidde tot waardevolle inzichten en leerervaringen.

De inzet en bijdrage van veel mensen waren essentieel voor het succes van de school. Dankzij de hulp van vele betrokkenen konden we de school opbouwen en draaiende houden. De diversiteit aan bijdragen, van verbouwingen en klussen tot het geven van lessen en administratieve taken, maakte het mogelijk om een bloeiende gemeenschap te creëren.

De leeftijdsmix en het werken met kleine groepen waren ook belangrijke factoren. De leeftijdsmix bevorderde een cultuur waarin iedereen zichzelf kon zijn en waarin anders zijn normaal was. Hierdoor was er minder sprake van pesten en waren conflicten eerder uitzondering dan regel. Daarnaast bleek dat kleinere groepen effectiever waren voor persoonlijk leren en individuele begeleiding.

Conflictbemiddeling door het herstellen van relaties was een waardevolle aanpak binnen de school. In plaats van te vechten of regels op te leggen, werd gekeken naar de onderliggende behoeften en intenties van de betrokkenen. Door conflicten op te lossen op basis van begrip en wederzijds respect, ontstond een verbonden cultuur waarin ruimte was voor groei en ontwikkeling.

Het nemen van de tijd voor gesprekken met ouders was een andere belangrijke factor. Door uitgebreide gesprekken te voeren waarin alle perspectieven werden gedeeld, konden we een dieper inzicht krijgen in de behoeften van het kind en de rol van ouders en begeleiders in de ontwikkeling ervan. Deze open communicatie droeg bij aan een positieve en ondersteunende omgeving voor het kind.

Tot slot was het voortdurend samen onderzoeken en verbeteren een kenmerkende houding binnen Iederwijs. Door kritisch te blijven en vragen te stellen, konden we blijven leren en groeien als gemeenschap. Deze gezamenlijke inspanning leidde tot boeiende gesprekken, nieuwe inzichten en een blijvende focus op ontwikkeling en verbetering.

Geleerde lessen

We hebben enorm veel geleerd in de jaren dat Iederwijs bestond en in de reflectie achteraf.

Een aantal van de geleerde lessen:

Neem de tijd om een goed team te bouwen en de visie helder te krijgen

Als je een school start, neem dan vooraf de tijd om een goed team te bouwen. Bouw aan een heldere visie en vooral: hoe je die visie naar de praktijk vertaalt. Op het moment dat je al met de praktijk bezig bent, is het veel moeilijker om daar nog iets in te veranderen.

Begin klein en werk stap voor stap verder

De grootste fout van innovatieve scholen is te groot beginnen. Je gaat managen in plaats van de tijd nemen om de processen te begrijpen. Maximaal twintig kinderen met twee of meer volwassenen. Maar ook dat kan al te veel zijn. Het is geen implementatie van een project, het is een transformatie van een cultuur.

Bouw vanuit een gezamenlijke droom

Als je samenwerkt met anderen, bouw dan vanuit een gezamenlijke droom en maak verwachtingen expliciet.

Werk samen met bestaande instituten en gebruik hun taal

Je moet jezelf kunnen uitleggen aan anderen. Als zij jou niet begrijpen, krijg je minder steun.

Sommige kinderen leren enorm snel, als ze hun eigen moment mogen kiezen

Een aantal kinderen, met name die kinderen die al langer op Iederwijs zaten, leerden enorm snel. Ze stonden niet onder druk, ze bepaalden hun eigen strategie om te leren en al dan niet samen met een leraar (is ook een strategie) leerden ze enorm snel.

Je moet een aanbod doen in wat in de praktijk in de samenleving belangrijk blijkt te zijn

Een aantal vaardigheden zijn belangrijk. Je moet een standaard aanbod doen in deze vaardigheden. Kinderen hoeven dit aanbod niet zelf te initiëren. Wat in de dagelijkse praktijk werkelijk belangrijk is, is anders dan wat veel mensen willen wat werkelijk belangrijk zou zijn.

Als je het gevoel hebt dat je er bij hoort, ga je zorg dragen voor de ander

‘You take care when you belong’. Als je jezelf gezien, gehoord en begrepen voelt, ga je zorg dragen voor de ander. Als je mensen en kinderen wilt die meewerken, moet je zorgen dat ze zich gezien, gehoord en begrepen voelen.

Je hebt verschillende soorten scholen nodig

Er is niet één de beste school. Je hebt verschillende soorten scholen nodig voor verschillende kinderen in verschillende processen van hun ontwikkeling.

Een kleine school kan veel gemakkelijker innoveren dan een grote school

In een kleine school kun je gemakkelijker bijsturen en uitproberen. Nieuwe ontwikkelingen worden gemakkelijker deel van de nieuwe cultuur.

Het doel-denken is gevaarlijk voor innovatie

Er zijn veel goede ideeën, maar zodra je vanuit doelen van buitenaf gaat denken in plaats van ‘wat is voor mij een volgende stap’, zit je al heel snel in een afrekencultuur. Het resultaat en wat meetbaar wordt belangrijker gevonden dan hoe je dat ervaart. In het onderwijs is dat idee enorm sterk, ondanks andere intenties.

Nieuws gaat over wat ‘nieuw’ is

De media laten niet per se de waarheid zien. Er zijn integere en goede journalisten en respectloze nieuwsjagers. Wacht met naar buiten treden voordat je resultaten hebt. Kies je eigen medium en mensen.

Tegenwerken werkt niet

Dit geldt voor zowel vernieuwers als de overheid. Je kunt tegen vernieuwers of tegen de overheid zijn, of je kunt vragen wat de ander nodig heeft. De boodschap zoals wij dat vanuit het gedrag van de landelijke overheid en later van het instituut inspectie ervaren hebben: “Ga niet innoveren, want wij willen handhaven. We maken het je moeilijker.” Hoe zou het geweest zijn als de overheid gezegd zou hebben: “Dat is een boeiend project, wat heb je van ons nodig zodat jullie het tot een succes kunnen maken?” Het had veel geld gescheeld (de overheid en ons), veel frustratie voorkomen, het had niet alle alertheid gevraagd om niet in de valkuil van cynisme te stappen en het had samenwerking, enthousiasme, leren en kwaliteit opgeleverd. Vanuit de lokale overheid hebben sommige mensen ons deze vraag overigens wel gesteld en vanuit individuen hebben we wel steun gekregen.

Het partijensysteem in de politiek leidt niet tot wijsheid

We hebben veel van de politiek van dichtbij mee gemaakt. Het partijensysteem en moties in de Tweede Kamer kunnen zorgvuldig opgebouwd beleid kapot maken. Als je vanuit partijen werkt krijg je strategieën (waaronder persoonlijke strategieën) in plaats van openheid, onderzoeken, samen leren en wijsheid. Tot onze verbazing was de overheid niet geschoold in de beste vormen van besluitvorming die bekend zijn.

Structuur is waardevol

Structuur kan je beperken of het kan ruimte maken voor verbinding. Kijk goed welke structuur bijdraagt en welke beperkend is. Structuur kan ervoor zorgen dat je in patronen blijft hangen of het kan ervoor zorgen dat je er uit blijft.

Spelen is enorm belangrijk

Spelen is een houding. Het vindt plaats op de grens tussen wat je al weet en wat je nog niet weet. Het is altijd boeiend. Spelen is flow. Kinderen gaan uitdagingen aan, werken persoonlijke thema’s uit en hebben plezier.

Alleen vrijheid geven werkt niet

Dat is niet wat we binnen Iederwijs deden, maar om het nogmaals aan te geven: er is persoonlijke aandacht nodig (relatie) om te kijken wat voor het kind een volgende stap is. Het gaat erom of een kind zich gezien, gehoord en begrepen voelt en of het in staat is om zelf een volgende stap te zetten. Dat is geen automatische vanzelfsprekendheid. Daar spelen te veel factoren in mee.

Vriendschap is een belangrijke motivatie

Iederwijs was een school waar je kon leren over vriendschap, vrienden maken en vrienden houden. Voor veel kinderen zijn hun vrienden de belangrijkste reden waarom ze naar school gaan, maar het wordt in het onderwijs vaak niet erkend of er wordt geen ruimte voor geboden om daarin te leren.

Besluitvorming: alle stemmen gelden

Voor het samen bouwen is de manier waarop we vergaderden een enorm belangrijke basis geweest. Het heeft de school gered van een splitsing en het heeft conflicten omgezet naar verbinding (en niet alleen deze school!) Voorwaarde is dat iedereen eenzelfde intentie heeft van samen willen leren en onderzoeken.

Vragen voor nu

Als we nu een school zouden opzetten, zouden de onderstaande vragen voor ons boeiend zijn om verder te onderzoeken. De vragen zijn ontstaan vanuit wat we in de tijd van Iederwijs en daarna geleerd en ervaren hebben. Met sommige vragen waren we al bezig in de tijd van Iederwijs. Met een aantal vraagstukken zijn we dat nu ook nog aan het doen.

De vragen:

1. Hoe kun je natuurlijke ontwikkeling monitoren?
2. Hoe werkt leren vanuit een systemisch perspectief?
3. Wat is de invloed van de natuur op het welzijn en de ontwikkeling van kinderen?
4. Wat is de invloed van het werken met digitale middelen op de manier waarop je denkt en hoe je informatie verwerkt? (Interactie met iets anders leidt tot beïnvloeding van je manier van denken door datgene waarmee je interacteert. Hoe zit dat met computerprogramma’s en programmeren?)
5. Wat kunnen we leren van benaderingen van leren uit wijsheidstradities?
6. Hoe kan het dat kinderen opeens enorm snel kunnen leren: twee jaar rekenen in twee maanden, of drie jaar wiskunde in een jaar? Of de grammatica van de basisschool in een paar weken? Hoe werken deze momenten? (Dit gold niet voor ieder kind, maar het kwam wel voor.)
7. Hoe zorg je ervoor dat kinderen uitdagingen met zichzelf aangaan en excelleren vanuit inspiratie?
8. Hoe bouw je een cultuur en structuur waarin initiatief wordt uitgenodigd, gewaardeerd en gefaciliteerd?
9. Hoe geef je een inspectiebezoek vorm zodat het constructief en inspirerend is voor iedereen?
10. Hoe kun je als overheid nieuwe kleinere initiatieven ondersteunen en tegelijkertijd de kwaliteit van onderwijs bewaren?

Zijn er nog Iederwijsscholen?

Er zijn geen scholen meer met de naam Iederwijs. Er bestaan nog wel scholen die ooit als Iederwijsschool begonnen zijn. Van daaruit hebben zij een eigen visie ontwikkeld, en zijn onder een eigen naam verder gegaan.

Wat is er van de kinderen terecht gekomen?

Iedereen die op Iederwijs in Schoonhoven/Lopik heeft gezeten is goed terecht gekomen in deze samenleving.

Nadat de school moest sluiten is ongeveer de helft naar een school gegaan met een vergelijkbaar concept. Anderen zijn naar traditionele lokale scholen gegaan, een aantal naar volwassenen onderwijs of naar reguliere vernieuwingsscholen. Een enkeling heeft meer moeten zoeken. Wellicht was dat zonder Iederwijs ook gebeurd.

De overgang naar de andere school verliep over het algemeen zonder grote problemen. Ze waren vaak binnen een paar weken gewend aan een andere benadering. De nieuwe school werd echter gezien als één van de mogelijkheden om een school en leren te organiseren, niet als dé manier.

Er werden vraagtekens gezet bij het nut van sommige manieren van werken, de inhoud van sommige lessen, of de tijd die verloren ging aan orde houden in een klas.

Het werk of de studie die ze nu doen varieert, net als bij anderen die regulier onderwijs hebben gevolgd. Een aantal huidige beroepen of studies: (in willekeurige volgorde)

• programmeur
• technisch onderzoeker
• student in kunstmatige intelligentie
• student theaterwetenschappen
• student jazz aan het conservatorium
• staflid op een democratische school
• student aan de pabo
• afgestudeerd in forensische pedagogiek
• een eigen bedrijf in theatertechniek
• tolk in Japans
• student politieke wetenschappen
• student sociale geografie
• liedjesschrijver
• grafisch vormgever
• bewegingstherapeut

Er is niemand geweest die zijn/haar gehele schoolloopbaan op Iederwijs heeft gevolgd. De school heeft maar zeven jaar bestaan. Het is daarom wetenschappelijk gezien moeilijk om te zeggen dat Iederwijs wel of niet gewerkt heeft. We waren nog niet uitontwikkeld.

Je kunt wel iets zeggen over het effect wat Iederwijs op hen gehad heeft. Je kunt ook zeggen dat de jaren Iederwijs geen negatieve invloed hebben gehad, op een manier zoals door sommigen van buiten de school aangenomen werd. De kinderen hebben op Iederwijs dingen geleerd die ze niet op andere scholen hebben ervaren. Ze hebben ervaren dat het mogelijk was om een omgeving te creëren die je met elkaar bouwt en waarin je met elkaar onderzoekt. Om een indruk te krijgen over hoe kinderen en tieners in de eerste tijd na Iederwijs terugkeken op de school, lees bij ‘downloads’ het document ‘Buiten Gewoon Leren.

Komt er nog een Iederwijsschool?

Veel ideeën die in Iederwijs in praktijk werden gebracht werden en worden ook door anderen toegepast.

Het was destijds niet mogelijk om opnieuw met de naam Iederwijs te beginnen. Er was teveel lading op de naam gekomen. De ideeën zijn er nog steeds, met alles wat we verder geleerd hebben. De passie om onderwijs vorm te geven samen met de kinderen ook. Er wordt door ons nog steeds aan gewerkt.

We verstrekken informatie, houden lezingen en presentaties, organiseren workshops en trainingen, begeleiden scholen en dragen bij aan onderwijsontwikkeling.

Als je vragen hebt, opmerkingen wilt maken, of meer wilt weten, stuur ons dan een e-mail.

Wil je op de hoogte blijven van nieuwe ontwikkelingen en toevoegingen aan deze website, zoals nieuwe publicaties? Stuur dan een e-mail met de tekst: “Ik wil graag op de hoogte gehouden worden.”